- Geneza czytelnictwa gminnego
- Gromadzka Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Dużym
- Gromadzka Biblioteka Publiczna w Nowym Aleksandrowie
- Gminna Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Dużym
Geneza czytelnictwa gminnego
Już w pierwszych miesiącach po zakończeniu II wojny światowej nowa władza Polski Ludowej zajęła się organizacją działalności oświatowej na terenie całego kraju. Celem władzy, co często podkreślano, było zorganizowanie wszystkim obywatelom równego startu życiowego. W dziedzinie oświaty oznaczało to, że obojętnie gdzie mieszkał obywatel – czy na wsi, czy w mieście – miał mieć równy dostęp do nauki i kultury. Dnia 17 kwietnia 1946 r. wydano dekret o „Bibliotekach i opiece na zbiorami bibliotecznymi”, który stwarzał podstawy prawne do ich funkcjonowania oraz gwarantował byt materialny, który wówczas w powojennej i zniszczonej Polsce nie był łatwy. Uchwałą Gminnej Rady Narodowej z dnia 23 wrześnie 1948 r. postanowiono założyć pierwszą Gminną Bibliotekę Publiczną gminy Obrubniki z siedzibą w Kozińcach. Na kierownika biblioteki powołano Hilarę Trykozko, nauczycielkę ze szkoły podstawowej w Obrubnikach.
Początki działalności pierwszej biblioteki w Kozińcach były bardzo trudne. Brakowało książek i czasopism. Wielki wkład w powstawanie biblioteki miało lokalne społeczeństwo, które organizowało zbiórki ocalałych przedwojennych książek oraz pieniędzy na zakup księgozbioru i wyposażenie biblioteczne. Na początku 1950 r. na terenie gminy Obrubniki działał już dziewięć punktów bibliotecznych. Najprężniej działała Gminna Biblioteka Publiczna w Kozińcach (z księgozbioru liczącego 685 książek korzystać miało ponad 60 stałych czytelników), godnym podkreślenia był również punkt biblioteczny w Gniłej (150 książek, ponad 50 regularnych czytelników), kolejne punkty biblioteczne znajdowały się w: Obrubnikach, Chrabołach, Pogorzałkach, Nowym Aleksandrowie, Dobrzyniewie Kościelnym, Dobrzyniewie Dużym oraz Letnikach.
Wielkimi problemami społecznymi okresu powojennego na terenie całego kraju były sprawa masowego analfabetyzmu wśród społeczeństwa oraz alkoholizm. Gminna Rada Narodowa podejmowała szereg inicjatyw społecznych, aby zaktywizować społeczeństwo do walki z analfabetyzmem, na terenie gminy Obrubniki zorganizowano w sumie 16 kursów nauki początkowej. Według oficjalnych danych statycznych frekwencja na kursach była dosyć wysoko i wynosiła średnio 75%. Problem alkoholizmu w szkołach i placówkach bibliotecznych rozwiązano przez postanowienie Gminnej Rady Narodowej w Kozińcach z dnia 23 sierpnia 1950 r.: „aby zabaw tanecznych nie organizować w szkołach i bibliotece”.
Gromadzka Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Duzym
Co najmniej od 1949 r. działał w Dobrzyniewie Dużym punkt biblioteczny prowadzony przez miejscowego nauczyciela, Włodziemierza Zdybla. Dnia 25 września 1954 r. weszła w życie ustawa o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. Nowo utworzone gromady stały się najniższymi ogniwami administracji państwowej, łączącymi kilka lub kilkanaście wsi. W drugiej połowie 1956 r. powstaje w Dobrzyniewie Dużym pierwsza biblioteka publiczna, przekształcona z punktu bibliotecznego. Biblioteka, podobnie jak wcześniej działający punkt biblioteczny, miała swoją siedzibę przy świetlicy.
Rok 1956 przyniósł zatem społeczeństwu Gromady Dobrzyniewo Duże nową kulturalno-oświatową instytucję – nowa biblioteka i już wcześniej działająca świetlica stały się prawdziwym ośrodkiem kulturotwórczym, odpowiadającym na potrzeby mieszkańców. Nie wątpliwie ogromną rolę w jej powstaniu i rozwoju odegrał nowy kierownik Mieczysław Antoniuk, który podjął wiele inicjatyw mających na celu zachęcenie i zaktywizowanie młodzieży. Do świetlicy został zakupiony gramofon i gry świetlicowe, a także naprawiono stół bilardowy. Na zajęciach świetlicowych prowadzono atrakcyjne zajęcia z książką i organizowano konkursy czytelnicze i recytatorskie. To biblioteka i świetlica była miejscem, gdzie odbywały się regularne sobotnie zabawy taneczne, podczas których można było również wypożyczyć i oddać książkę. To tutaj raz w miesiącu przybywało kino objazdowe, cieszące się wielką frekwencją społeczeństwa gromady. Nowością w gromadzie była prezentacja przedstawień teatralnych.
Gromadzka Biblioteka Publiczna w Nowym Aleksandrowie
Od 1959 r. wiodącą rolę gromadzkiej biblioteki publicznej przejęła Biblioteka Publiczna w Nowym Aleksandrowie. Od tego również roku prowadziła ją Jadwiga Morozowska, sprawująca funkcję kierownika placówki do 1963 r. Siedziba biblioteki znajdowała się w mieszkaniu prywatnym Kazimierza Ciupy i gromada ponosiła w związku z tym stałe wydatki na wynajęcie pomieszczeń użytkowych. W 1962 r. biblioteka w Nowym Aleksandrowie dysponowała 1955 książkami. Struktura zasobu składała się z literatury pięknej dla dzieci (13,5%), literatury pięknej dla dorosłych (60%) i literatury popularno-naukowej (26,5%). Księgozbiór był niewielki, co ujemnie wpływało na zaspokojenie potrzeb mieszkańców. Dotkliwy był brak książek z literatury pięknej. W celu lepszego zaspokojenia potrzeb czytelników wypożyczano książki w Wojewódzkiej, Powiatowej i Miejskiej Biblioteki w Białymstoku. Czytelnicy byli stali i korzystali z zasobów biblioteki od szeregu lat. Ze względu na mały księgozbiór mieli trudności z doborem odpowiedniej i oryginalnej lektury. Zwiększenie ilości i aktywności czytelników można było uzyskać tylko dzięki powiększeniu księgozbioru, ale na to ciągle brakowało funduszy.
Biblioteka obsługiwała
sześć punktów bibliotecznych, tj. w Letnikach, Bohdanie, Leńcach, Dobrzyniewie
Kościelnym, Dobrzyniewie Cegielni i Dobrzyniewie Dużym. Ogółem w 1962 r. z
usług biblioteki gromadzkiej i punktów bibliotecznych skorzystało 455
czytelników, z czego w bibliotece gromadzkiej zarejestrowano 186 czytelników. W
punkcie bibliotecznym w Letnich – 86 czytelników, w Bohdanie – 23, w Leńcach –
10, w Dobrzyniewie Kościelnym – 65, Dobrzyniewie
Dużym – 25 i Dobrzyniewie Cegielni – 61. Analizując czytelnictwo w 1962 r.,
można stwierdzić, iż na terenie gromady Dobrzyniewo, 16,2% mieszkańców
korzystało z biblioteki i punktów bibliotecznych.
Kierownik Jadwiga Morozowska prowadziła różnorodne formy upowszechniania czytelnictwa i promujące książkę, a także liczne spotkania okolicznościowe nawiązujące do socjalistycznych rocznic państwowych. W ciągu całego roku sporządziła w sumie osiem tematycznych wystaw o książkach z literatury pięknej i popularno-naukowej. Nie wiadomo, niestety, z jakim odzewem wśród mieszkańców gromady spotkały się powyższe imprezy kulturalne. W świetle danych statystycznych możemy stwierdzić, iż czytelnictwo z każdym rokiem wzrastało. I tak w 1962 r. wypożyczono 5094 książki, a w 1963 r. już 7358 egzemplarzy.
W 1963 r. nową kierowniczką Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Nowym Aleksandrowie została Aldona Sokólska. Mimo trudnych warunków lokalowych (jedno wynajmowane pomieszczenie) biblioteka pod jej kierownictwem rozwinęła szeroko działalność kulturalną na terenie gromady. Praca placówki w 1963 r. nie ograniczyła się do zaspokojenia potrzeb mieszkańców w zakresie czytelnictwa i udostępniania księgozbioru. Oprócz organizacji zajęć dla najmłodszych czytelników i spotkania z pisarzem Stanisławem Łukasiewiczem, rok 1963 był bogaty w różnego rodzaju konkursy i olimpiady kulturalno-oświatowe.
W 1964 r. ze względu na złe warunki lokalowe postanowiono przenieść siedzibę biblioteki w Nowym Aleksandrowie z prywatnego mieszkania Kazimierza Ciupy do kolejnego mieszkania – tym razem dwuizbowego – Kazimierza Borkowskiego. Po przeprowadzce biblioteki warunki lokalowe biblioteki były nadal bardzo mierne. Biblioteka zajmowała pomieszczenie o pow. Użytkowej 12 m2. Na wyposażenie składało się pięć regałów na książki, szafa, dwa stoły oraz trzy krzesła. Ze sprzętu audiowizualnego posiadano tylko projektor do wyświetlania przeźroczy „Bajka”.
W 1967 r. nową kierowniczką Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Nowym Aleksandrowie została Anna Rybnik, która poświęciła wiele czasu na uporządkowanie biblioteki i kancelarii. Przeprowadzono selekcję księgozbioru. Ułożono prawidłowo (tematycznie) książki na półkach. Do każdej teczki złożono ewidencję pism. Oddano do oprawy pisma specjalistyczne i do naprawy introligatorskiej ponad sto zniszczonych książek. Koszty oprawy pokryła Powiatowa Biblioteka Publiczna w Białymstoku, ponieważ biblioteka gromadzka nie posiadała funduszy na konserwację księgozbioru. Dużo pracy włożono również w konserwację księgozbioru własnym sumptem, poprzez podklejanie i okładanie książek. Najpopularniejsze pozycje wśród czytelników stanowiły powieści kryminalne, przygodowe, kowbojskie i wojenne. Młodzież ucząca się często korzystała z księgozbioru podręcznego, notując interesujące ich zagadnienia, encyklopedii, słowników oraz opracowań książek potrzebnych do zaleczenia lektur szkolnych.
Gminna Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Duzym
W związku z nową reformą administracyjną, z dniem 1 stycznia 1973 r. zostały zlikwidowane Gromadzkie Rady Narodowe, a w ich miejsce utworzono gminy. Dnia 24 wrześnie 1974 r. oddany został do użytku tak długo oczekiwany przez mieszkańców gminy Wiejski Dom Kultury w Dobrzyniewie Dużym. W nowym murowanym, piętrowym budynku, usytuowanym przy ul. Lipowej 71, znalazła swoje miejsce Gminna Biblioteka Publiczna przeniesiona z nowego Aleksandrowa.
Na terenie gminy funkcjonowały w sumie cztery placówki biblioteczne: Gminna Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Dużym i filie biblioteczne w Nowym Aleksandrowie, Pogorzałkach i Kozińcach. W ramach działań tych placówek funkcjonowało dodatkowo aż osiemnaście punktów bibliotecznych. Gminna biblioteka wraz z filiami i punktami dysponowała łącznie 24 150 pozycjami książkowymi. Wypożyczeń odnotowano 16 698. W sumie zapisanych było ponad dwa tysiące czytelników. Jednak w większości punktów nastąpił spadek czytelnictwa spowodowany rzadką wymianą księgozbioru lub faktem, że wcale nie było wymiany.
1 kwietnia 1975 r. został powołany przez Radę Gminy Dobrzyniewo Kościelne Gminny Ośrodek Kultury (GOK). W skład GOK-u weszły wszystkie wiejskie domy kultury znajdujące się na terenie gminy oraz Gminna Biblioteka Publiczna wraz z filiami i punktami bibliotecznymi. Na okres 34. Lat Gminna Biblioteka Publiczna straciła status samodzielnej instytucji kultury i została włączona w struktury Gminnego Ośrodka Kultury.
Stanowisko kierownika Gminnej Biblioteki Publicznej pełniły Barbara Grzegorczyk (1974-1975) i Jolanta Łoś (1976-1980). W latach 70. i 80. Biblioteka organizowała szereg cyklicznych imprez oświatowych i stricte kulturalnych. Upowszechniano czytelnictwo poprzez wystawy i kiermasze książkowe, konkursy czytelnicze, odczyty, spotkania oraz wieczory poezji. W 1980 r. nowym kierownikiem Gminnej Biblioteki Publicznej w Dobrzyniewie Dużym został Jan Bójko. Biblioteka borykała się wtedy z wieloma problemami. Jednym z najważniejszych był brak uporządkowania i prowadzonych na bieżąco katalogów rzeczowych i alfabetycznych. Wielkim problemem był również zaniedbany lokal oraz braki kadrowe. Od początku swego kierowania Jan Bójko zabiegał o remont i utworzenie drugiego etaty bibliotekarza, któryby nadzorował i koordynował działalność filii i punktów bibliotecznych. Jeszcze w tym samym roku udało się przeprowadzić remont siedziby biblioteki i pozyskać dodatkowe pomieszczenie, w formie czytelni dla dzieci i młodzieży.
Na początku lat 80. na terenie gminy funkcjonowała Gminna Biblioteka Publiczna wraz z czterema filiami bibliotecznymi we wsiach: Kozińce, Nowe Aleksandrowo, Fasty i Pogorzałki. Jednocześnie prowadziło działalność dziewięć punktów bibliotecznych we wsiach: Chraboły, Kopisk, Kulikówka, Obrubniki, Ponikła, Szaciły, Zalesie, Bohdan i Letniki. W okresie tym zauważalny jest jednak wyraźny regres czytelniczy. Zaczęła radykalnie spadać liczba punktów bibliotecznych na terenie gminy. W 1981 r. odnotowano ich czternaście; w 1982 r. było dziesięć, zaś w 1983 r. pozostały już tylko cztery punkty biblioteczne: w Nowym Aleksandrowie, Kozińcach, Pogorzałkach i Fastach. W 1983 r. na stanie biblioteki w Dobrzyniewie znajdowało się 10 621 woluminów, Kozińcach – 9500, w Nowym Aleksandrowie – 7899, w Pogorzałkach – 5852 oraz w Fastach – 3201 woluminów. Biblioteka wraz z filiami prenumerowała zaledwie pięć czasopism.
Stan bibliotek i czytelnictwa nie uległ zmianie praktycznie do końca lat 80. Na terenie gminy Dobrzyniewo w 1989 r. funkcjonowało nadal pięć placówek bibliotecznych: Gminna Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Dużym i filie biblioteczne w Nowym Aleksandrowie, Kozińcach, Pogorzałkach i Fastach. W ramach działalności tych placówek funkcjonowało dodatkowo pięć punktów bibliotecznych w Kulikówce, Bohdanie, Letnikach, Kopisku i Obrubnikach. Analizując czytelnictwo gminy pod koniec lat 80. można stwierdzić, iż nastąpił zauważalny wzrost liczby czytelników w większości bibliotek. Przykładowo w 1987 r. wszystkich zarejestrowanych czytelników w placówkach bibliotecznych było 1184, a już rok później było to 1184. Ten progres jest również widoczny we wzroście liczby wypożyczeń. W 1988 r. wypożyczono 44 590 woluminów, co przy 28 949 wypożyczeniach rok wcześniej daje wzrost o ponad 15 tys. wypożyczeń czyli prawie o 60%. Daje to średnio 36 przeczytanych książek w ciągu roku na jednego czytelnika w gminie. Najlepiej prosperującymi placówkami czytelniczymi były filia w Nowym Aleksandrowie i Gminna Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie. Filia biblioteczna w Nowym Aleksandrowie wraz z podległymi dwoma punktami (w Letnikach i Bohdanie) wypożyczyła ogółem 11 256 książek. Natomiast gminna biblioteka w Dobrzyniewie wypożyczyła ogółem 10 084 książki. W placówkach bibliotecznych brakowało właściwego wyposażenia dydaktycznego i podstawowego sprzętu audiowizualnego. Będący na stanie sprzęt był, niestety, w większości zużyty i zalegał w placówkach jako zepsuty. Gminna Biblioteka Publiczna nie posiadała telewizora, adaptera, magnetofonu, ani aparatu i rzutnika do wyświetlania przeźroczy lub slajdów. Analogiczna sytuacja panowała w większości placówek. Wszystkie te dolegliwości w dużym stopniu rzutowały na efektywność działania placówek bibliotecznych, które mimo wszystko osiągały pozytywne rezultaty w swojej merytorycznej działalności.
Lata 90. wprowadziły istotne zmiany w działalności Gminnej Biblioteki Publicznej. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym stanowiła, że „prowadzenie bibliotek jest zadaniem własnym gminy”. Wydaje się, że fundusze przyznawane przez władze gminy były nieadekwatne do jej potrzeb. Miało to duży wpływ na ograniczenie zakupu nowości wydawniczych i prenumeraty czasopism. W drugiej połowie lat 90., pomimo trudności ekonomicznych, nastąpiła poprawa stanu czytelnictwa. Zwiększyła się wyraźnie liczba użytkowników biblioteki i filii bibliotecznych oraz nastąpił wzrost liczby wypożyczeń, co świadczy o wysokiej pozycji i uznaniu placówki w środowisku gminy.
W 2007 r. kierownik Jan Bójko przeszedł na zasłużoną emeryturę. Nie kierownika Gminnej Biblioteki Publicznej powołano Jolantę Radziszewską, dotychczasową kierownik w filii bibliotecznej w Nowym Aleksandrowie (od 1986 r.).
Dnia 21 marca 2009 r. na mocy uchwały Rady Gminnej w Dobrzyniewie Dużym Gminna Biblioteka Publiczna uzyskała ponownie, po 34. latach, status samodzielnej instytucji kultury i funkcjonuje jako samodzielny podmiot w oparciu o własny statut.
W 2010 r. ze względu na oszczędności gminy i złe warunki lokalowe, zostały zamknięte filie biblioteczne w Fastach, Nowym Aleksandrowie, Obrubnikach i Pogorzałkach. Przeciwna tejże decyzji była Książnica Podlaska, nadzorująca działalność bibliotek województwa podlaskiego. Likwidacja filii bibliotecznych przyczyniła się wyraźnie do spadku wskaźników czytelnictwa na terenie gminy. Prace związane z likwidacją tych placówek spowodowały wieloletnie merytoryczne działania związane z uporządkowaniem zbiorów i dokumentacji bibliotecznej.
W 2010 r. biblioteka przeszłą gruntowny remont. W ramach wykonanych prac wymieniono okna, oświetlenie i zamontowano rolety okienne, chroniące księgozbiór przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Ponadto pomalowano ściany oraz wymieniono meble wraz z regałami na zbiór biblioteczny. Prace remontowe były możliwe dzięki dotacji z budżetu gminy Dobrzyniewo Duże. Biblioteka Publiczna w Dobrzyniewie Dużym, starając się być biblioteką nowoczesną, oprócz zadań statutowych gromadzenie i udostępniania zbiorów, podejmowała w ostatnich latach szereg działań, zmierzających do aktywizacji kulturalnej, edukacyjnej i intelektualnej mieszkańców gminy. Spełniając rolę propagatora kultury, zwracała uwagę na ważne wydarzenie regionalne, rocznice patriotyczne i literackie, oferując bogatą gamę działań kulturalno-oświatowych. Istotne jest przy tym, iż biblioteka, organizując spotkania i uroczystości, współpracowała m.in. z Biblioteką Powiatu Białostockiego, Gminnym Centrum Kultury, szkołami istniejącymi na terenie gminy, Zespołem Folklorystycznym „Narwianie” oraz różnymi organizacjami społecznymi, w tym Stowarzyszeniem „Królewski Gościniec Podlasia” z Dobrzyniewa Dużego oraz Stowarzyszeniem „Musica Sacra” z Białegostoku. Pracownicy biblioteki starali się, aby czytaniem książek zainteresować dzieci od najmłodszych lat. W celu popularyzacji czytelnictwa przeprowadzano lekcje biblioteczne dla uczniów klas szkół podstawowych, organizowano konkursy, wspólne czytanie bajek oraz wystawy tematyczne (comiesięczne „Spotkania z bajką”). Włączano się w cyklicznie organizowany Gminny Przegląd Kolędniczo-Jasełkowy, Gminny Przegląd Teatrów Amatorskich, Powiatowy Przegląd Piosenki Przedszkolaków „Mama, tata i ja”, oraz gminny Festyn Rodzinny, połączony z konkursami literackimi. Biblioteka pamiętała również o wrześniowej rocznicy wywózki na Sybir mieszkańców Jaworówki i listopadowych uroczystościach państwowych Święta Niepodległości.
Na podkreślenie zasługują liczne spotkania autorskie skierowane do wszystkich mieszkańców gminy, dla dzieci i czytelników dorosłych, na które przybywali wybitni twórcy z całej Polski, m.in. Kalina Jerzykowska, autorka licznych książek i wierzy dla młodszych dzieci, Paweł Beręsewicz, autor powieści i opowiadań dla dzieci i młodzieży, ojciec Wojciech Żmudziński, jezuita, piszący dla młodzieży gimnazjalnej, dr Barbara Kosmowska, filozof i autorka książek dla młodzieży gimnazjalnej, Edyta Zarębska, pisarka i plastyczka, autorka książek dla dzieci o charakterze baśniowym, Łukasz Wierzbicki, autor licznych powieści dla dzieci, dr Małgorzata Iwanowicz, wykładowca akademicki z Łodzi, popularyzatorka języka polskiego, autorka wielu książek edukacyjnych, dr Zofia Olek-Redlarska, doktor pedagogiki i autorka wielu wierszy dla dzieci i dorosłych oraz Joanna Tołoczko, autorka licznych wierszy.
Przy okazji największych świąt religijnych, biblioteka organizowała etnograficzno-historyczne spotkania poświęcone zwyczajom i obrzędom im towarzyszącym. Na temat „Dawnych obrzędów związanych z kończącym się karnawałem oraz rozpoczynającym się okresem Wielkiego Postu” opowiadał etnograf Artur Gaweł z Białostockiego Muzeum Wsi. Natomiast „Tradycje ludowe i religijne związane ze świętami Bożego Narodzenia” omawiał historyk Krzysztof Pogorzelski. Spotkania te miały charakter świąteczno-biesiadny i odbywały się przy licznym udziale mieszkańców gminy, chóru parafialnego „Cantate Domino” i Zespołu Folklorystycznego „Narwianie”. Biblioteka Publiczna, wspólnie ze Szkołą Podstawową w Nowym Aleksandrowie, zaprosiła najmłodszych mieszkańców gminy na interaktywny spektakl „ W domku Baby Jagi” – bajkową opowieść o zdrowym stylu życia w wykonaniu aktorów „Edu-Artis” z Krakowa. Interesującym wydarzeniem była promocja książki „Opowieści białostockie” autorstwa historyczki Jolanty Szczygieł-Rogowskiej i dziennikarki Radia Białystok Olgi Gordiejew. Prezentowana książka, przybliżająca historie i sekrety miasta Białystok, cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród licznie zgromadzonych gości, władz gminy i mieszkańców.
Na przestrzeni ostatnich lat pracownice biblioteki podnosiły swoje kwalifikacje zawodowe, uczestnicząc w projektach koordynowanych przez Książnicę Podlaską, jak na przykład „Program rozwoju bibliotek” oraz „Dyskusyjne kluby książki”, których celem jest wzmocnienie potencjału bibliotek jako miejsce dostępu do kultury oraz integracji społeczności lokalnej.
Biblioteka w Dobrzyniewie Dużym była organizatorem i gospodarzem szkoleń zawodowych bibliotekarzy powiatu białostockiego oraz powiatowego konkursu bibliotecznego (we współpracy z Książnicą Podlaską).